Swoboda przepływu kapitału, to obok swobody przepływu osób, usług i towarów jedna z podstawowych gwarancji wspólnego rynku europejskiego. Jednakże wolność w przepływie kapitału tym różni się od pozostałych, że ma największy zasięg, ponieważ obejmuje także państwa trzecie.
Początkowo Traktaty nie nakazywały pełnej liberalizacji przepływów kapitału. Państwa członkowskie były jedynie zobowiązane usunąć ograniczenia w zakresie, w jakim było to konieczne z punktu widzenia funkcjonowania wspólnego rynku. Jednakże z uwagi na zmianę sytuacji gospodarczej i politycznej w Europie i na świecie Rada Europejska potwierdziła w 1988 r., że będzie dążyć do stopniowej realizacji unii gospodarczej i walutowej (UGW). Ten krok pociągał za sobą konieczność lepszej koordynacji polityki gospodarczej poszczególnych krajów. W rezultacie w ramach pierwszego etapu tworzenia UGW wdrożono pełną swobodę zawierania transakcji kapitałowych, która po raz pierwszy została wprowadzona dyrektywą Rady, a następnie zapisana w traktacie z Maastricht. Od tego czasu zgodnie z postanowieniami traktatu zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i płatnościach między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Zasada ta była bezpośrednio skuteczna, tj. nie wymagała uchwalania dodatkowych przepisów na szczeblu UE ani na szczeblu państw członkowskich.
Celem wprowadzenia swobody przepływu kapitału było wyeliminowanie wszelkich ograniczeń w przepływie kapitału między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Niemniej jednak w odniesieniu do przepływu kapitału między państwami członkowskimi a państwami trzecimi, państwa członkowskie mają również:
1. możliwość zastosowania środków ochronnych w wyjątkowych okolicznościach;
2. możliwość nałożenia ograniczeń, które obowiązywały przed określonym terminem, w odniesieniu do państw trzecich i pewnych kategorii przepływu kapitału;
3. podstawę do wprowadzenia takich ograniczeń, ale tylko w ściśle określonych okolicznościach.
