Z tego Legal Flash’a dowiedzą się Państwo o orzeczeniu Sądu Najwyższego w sprawie konieczności interpretowania niejasnych postanowień warunków ubezpieczenia na korzyść ubezpieczonego konsumenta.
15 grudnia br. Sąd Najwyższy wydał wyrok (sygn. I NSNc 64/21) uwzględniający skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie umowy ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków zawartej na rzecz konsumenta. SN uchylił zaskarżony wyrok sądu II instancji i zasądził od towarzystwa ubezpieczeń na rzecz ubezpieczonego żądaną kwotę prawie 100 tysięcy złotych.
Sprawa dotyczyła mężczyzny, który zawarł umowę kredytu hipotecznego, a następnie doznał poważnego wypadku przy pracy, który skutkował amputacją nogi i niezdolnością do pracy. Warunkiem udzielenia kredytu było wyrażenie zgody na objęcie ubezpieczeniem na wypadek następstw nieszczęśliwych wypadków. Powodem odmowy wypłaty świadczenia przez ubezpieczyciela było nieprzedstawienie przez ubezpieczonego orzeczenia o niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji na okres powyżej 2 lat. Powód – w sposób ciągły – był uznawany za osobę całkowicie niezdolną do pracy zarobkowej oraz niezdolną do samodzielnej egzystencji, lecz każdorazowo wydawane mu orzeczenia nie obejmowały okresu powyżej 2 lat. Zakład ubezpieczeń argumentował, że nie wystąpił wypadek ubezpieczeniowy określony w umowie ubezpieczenia (postanowieniach OWU).
RPO w skardze nadzwyczajnej zarzucił sądowi, który wydał wyrok w II instancji, niezbadanie z urzędu klauzul niedozwolonych we wzorcu stosowanym przez przedsiębiorcę pozwanego w sprawie oraz niepodjęcie skutecznych środków w celu zapobiegania stałemu stosowaniu nieuczciwych postanowień w umowach zawieranych przez tego przedsiębiorcę z konsumentami. W ocenie Rzecznika postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia nie były precyzyjne, jasne, a ich treść budziła wątpliwości. RPO argumentował, że odmowa wypłaty świadczenia przez ubezpieczyciela była w tym przypadku sprzeczna ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem umowy ubezpieczenia. Według Rzecznika orzeczenie sądu wywołało doniosłe skutki w sferze praw i wolności ubezpieczonego konsumenta, a przyznanie ochrony prawnej pozwanemu ubezpieczycielowi, który zastosował niedozwolone postanowienia w swoim wzorcu umownym, stanowiło naruszenie podstawowego poczucia sprawiedliwości społecznej. RPO w swojej skardze zarzucił także naruszenie szeregu przepisów Konstytucji RP, w tym zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2), prawa do sądu (art. 45) oraz ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76).
Sąd Najwyższy, przychylając się do stanowiska Rzecznika, podzielił jego argument, że sąd powszechny rozpatrujący sprawę niewłaściwie uznał, że postanowienia warunków umowy ubezpieczenia są precyzyjne, jasne, a ich treść nie budzi wątpliwości. W ocenie SN sposób interpretacji pojęcia wypadku ubezpieczeniowego określonego w umowie ubezpieczenia nie może pomijać celu umowy ubezpieczenia, którym jest ochrona ubezpieczonego. Ochrona ta powinna być realizowana przy ograniczonym rozumieniu przesłanek wyłączających odpowiedzialność ubezpieczyciela. SN podkreślił, że wykładnia woli stron umowy wymaga zawsze uwzględnienia okoliczności, w których doszło do złożenia oświadczeń woli i zawarcia umowy. SN uznał, że w rozpatrywanym stanie faktycznym sposób zredagowania treści warunków ubezpieczenia znacząco utrudniał właściwe zrozumienie ich postanowień, w tym wyłączeń odpowiedzialności. W ocenie SN powód zawarł umowę ubezpieczenia w drodze przystąpienia (adhezji) i nie miał żadnego realnego wpływu na jej treść, dlatego nie powinna ona być interpretowana na korzyść zakładu ubezpieczeń. Nieuwzględnienie słabszej pozycji powoda jako konsumenta, który nie miał możliwości wpłynięcia na treść warunków ubezpieczenia, nie zapewniło mu należytej ochrony, co stanowiło naruszenie art. 76 Konstytucji. W uzasadnieniu orzeczenia SN wskazano, że sądy powszechne w demokratycznym państwie prawnym nie powinny wspierać działań przedsiębiorcy nakierowanych na wykorzystanie słabszej pozycji konsumenta. Uchylenie zaskarżonego wyroku było w ocenie SN konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Rekomendacje CZTR:
Wyrok SN stanowi potwierdzenie linii orzeczniczej, zgodnie z którą postanowienia OWU, które są nieprecyzyjne lub niejasne, należy interpretować na korzyść ubezpieczonego konsumenta. Zakładom ubezpieczeń rekomendujemy zweryfikowanie, czy postanowienia stosowanych przez nie OWU precyzyjnie i jasno określają zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela, w tym w szczególności definicję wypadku ubezpieczeniowego oraz wyłączenia odpowiedzialności.
